Psychodrama na orkiestrę (1972)

Ta stosunkowo krótka (trwająca 8’ 30’’) kompozycja powstała na zamówienie szwedzkiego stowarzyszenia Norrköpings Orkesterförening z okazji jego sześćdziesięciolecia. W Norrköping właśnie odbyło się pierwsze wykonanie utworu. 

Tytuł wskazuje na autoterapeutyczne pobudki kompozytora, który w tamtym czasie znajdował się w trudnej kondycji emocjonalnej. Jego Psychodrama – podobnie jak metoda psychoterapii grupowej stosowanej w leczeniu zaburzeń psychicznych – jest publicznym, zaimprowizowanym „wyrzuceniem z siebie” osobistych przeżyć, konfliktów i fantazji. Jest swoistym odreagowaniem negatywnych i przykrych emocji. Od tej idei uzależniony został przejmujący i dramatyczny charakter oraz kształt utworu. Podobnie jak terpeutyczna, stosowana w medycynie psychodrama, układa się on w trzy kolejne fazy: dramatyczno-nerwową „rozgrzewkę” (t.1–65); refleksyjne przedstawienie „problemu emocjonalnego” (t. 66–102); energiczną, w zakończeniu bruistyczną „dyskusję uczestników dramy” (t. 103–139). Najważniejszym elementem tego „spektaklu scenicznego” jest faza trzecia – kulminacyjna, w której problem oddany jest „publicznemu omówieniu”.

To jedna z najbardziej agresywnych i brutalnych brzmieniowo kompozycji w całej twórczości Bairda. Jej wyróżnikiem jest mistrzowskie zestawienie partii lirycznych z wielkim, wręcz nieobliczalnym dramatyzmem. To ekspresyjne brzmienie pozwala definiować Psychodramę jako utwór sonorystyczny.

Nie znamy dokładnie powodów takiego stanu emocjonalnego Bairda. Po kilku słowach skreślonych do Aliny Sawickiej po prawykonaniu utworu można przypuszczać, że terapeutyczny cel został osiągnięty. Kompozytor bowiem chłodno stwierdził:

Psychodrama – cóż utwór, jak utwór, obleci.