Koncert na orkiestrę (1953)
Koncert na orkiestrę jest dedykowany Kazimierzowi Serockiemu. Obsada obejmuje wielką orkiestrę symfoniczną. W czteroustępowej budowie utworu nie odnajdziemy już formy sonatowej.
Część I. Grave e fugato
Zarys formalny tej części (która w całym cyklu odgrywa rolę wprowadzenia) jest podkreślony przez pojawienie się trzech akordów majorowych w tym nietonalnym utworze. Łukową formę ABA’ podkreślają więc akordy: As-dur, C-dur i D-dur.
Część II. Scherzo
Fragment ten – na wzór perpetuum mobile – zachowuje swoją motorykę zagwarantowaną przez stały ruch ósemkowy. Konstrukcja całości jest jednoczęściowa i opiera się na dwóch pozornie kontrastowych fazach. Odnajdujemy tutaj nawiązania do wcześniejszych utworów Bairda: Sinfonietty (cz. I), I Symfonii (cz. V), Dwóch kaprysów na klarnet i fortepian (cz. I).
Część III. Recitativo e arioso
Część posiada duży ładunek emocjonalny, cechuje ją subtelność brzmienia i powściągliwość w operowaniu orkiestrą. Całość jest monolitem kształtowanym ewolucyjnie, utrzymanym w fakturze polifonicznej z wykorzystaniem motywów znanych z części pierwszej. Mimo braku deklaracji tonalnych całość wieńczy jasny i delikatny akord E-dur. Część trzecia jest najbardziej indywidualnym fragmentem w całym utworze.
Część IV. Toccata ed inno
Finał opiera się na temacie, który odnajdujemy we wcześniejszych kompozycjach Bairda (w pieśni Ej, osa, osa, zimna rosa; w I części Dwóch kaprysów). Do barokowego „wzorca” toccaty przystaje szybkie tempo, regularna pulsacja rytmiczna oraz wirtuozeria wykonawcza całej orkiestry, natomiast elementy improwizacji kompozytorskiej są widoczne w wariacyjnym opracowaniu tematu. Hymn (Inno) zamyka nie tylko ostatnie ogniwo Koncertu, ale przede wszystkim cały cykl.
Koncert na orkiestrę w swym brzmieniu i wyrazie jest na wskroś monumentalny i dramatyczny. Jest to ostatnie Bairdowskie dzieło symfoniczne o charakterze neoklasycznym, z odniesieniami do muzyki baroku i średniowiecza. Recenzje po łódzkim prawykonaniu z maja 1954 roku, podkreślały wagę tę kompozycji. Zdaniem Stefana Jarocińskiego:
W żadnym z dotychczasowych utworów nie wypowiedział się Baird w sposób równie pełny i dojrzały, w żadnym też nie rozwinął takiego bogactwa środków wyrazu i takiego opanowania techniki kompozytorskiej. Koncert na orkiestrę należy do jego najwybitniejszych osiągnięć twórczych […]
Za Koncert na orkiestrę Baird otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki na II Festiwalu Muzyki Polskiej (1955) oraz III nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim (w dziale symfoniczno-wokalnym) ogłoszonym z okazji V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów o Pokój i Przyjaźń w Warszawie (1955).
