Wariacje bez tematu na orkiestrę symfoniczną (1962)
Utwór powstał na zlecenie Komisji Zamówień, Zakupów Dzieł Sztuki oraz Stypendiów Twórczych przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. Kompozytor potwierdził teatralny rodowód tego utworu, jednak nie wskazał tytułu konkretnej sztuki. Wariacje są przeznaczone na wielką orkiestrę symfoniczną.
Zasygnalizowana w tytule forma utworu łączy myślenie sonorystyczne z tradycyjnymi kategoriami syntaktycznymi (motywami, frazami). Konstrukcję całości można wyrazić schematem: ABA1B1, w którym A jest wstępem, A1 – bruistyczną kulminacją całości, B i B1 – chwilami wyrazowego złagodzenia budowanymi przez skameralizowane wystąpienia orkiestry. Ogólną zasadą konstrukcyjną jest prezentacja quasi-improwizowanego tematu w partii solowej na tle „plamy" barwowej realizowanej przez mniejszą lub większą grupę instrumentów.
Kompozycja ta wskazuje na zainteresowanie Bairda techniką wariacyjną oraz techniką sonorystyczną. Jest to utwór istotny w jego dorobku, co nie zostało zauważone przez krytyków tuż po prawykonaniu w ramach VI „Warszawskiej Jesieni” w 1962 roku, lecz potwierdzone w roku następnym za sprawą pierwszego miejsca na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu. Wyrazem szczególnej popularności tego utworu jest jego wersja baletowa pt. Hagaromo w choreografii Hyo Takahashi (Tokio 1967).
